Saadet İkesus Altan Biyografisi
Saadet İkesus Altan, Türkiye’de operanın kurucularındandır.
Saadet İkesus Altan, 3 Mart 1916 tarihinde İstanbul’un Üsküdar semtinde varlıklı ve eğitimli bir ailenin kızı olarak doğmuştur. bütün ismi Fatma Saadet İkesus Altan’dır. Babası Mehmet Tevfik, I. Dünya Savaşı’ndan sonra subay rütbesiyle Kurtuluş Savaşı’na katıldı ve yaşamını kaybetti. Onu ve kardeşlerini annesi Fatma Mihri Nigar Hanım büyüttü. Annesinin Dışişleri Bakanlığı’nda sekreterlik yapmaya başlaması üzerine hayatına Ankara’da devam etti. 1934 senesinde Ankara Kız Lisesi’nin fen bvefatından mezun olan Saadet İkesus Altan, lise senelerinde Halkevi’nde tiyatro çalışmalarına katıldı ve Musiki Muallim Mektebi solfej hocai Nurullah Taşkıran’dan nam dersleri aldı. Liseden sonra öğretmenlerinin yönlendirmesiyle Ankara Veterinerlik Fakültesi’ne kaydetti. Aynı sene Soyadı Kanunu’nun kabulü ile annesi Fatma hanım, Saadet ve ailesi “İkesus” soyadını aldı. Sanat ve veterinerlik arasında ikilemde kalan Saadet İkesus, tercihini sanattan yana kullanmaya karar verince Veterinerlik Fakültesi’ndeki eğitimini yarıda bıraktı.
Saadet İkesus Altan, 1935 senesinde Paul Hindemith, Paul Lohman, Ahmed Adnan Saygun, Necil Kazım Akses ve Ulvi Cemal Erkin’den oluşan jüri tarafından seçilerek, nam eğitimi almak üzere Berlin’e gönderildi. Berlin Müzik Akademisi’nde Paul Lohmann, Prof Solossnuss, Maria Schulz’dan nam ve sahne dersleri aldı.
Saadet İkesus, henüz öğrenciyken düzenli olarak radyoya çıkarak tanındı. Wagner‘in Liedler’inden oluşan ilk konserini, Berlin radyosunda verdi. Berlin radyosunda orkestra eşliğinde Wagner‘in Wesendanklied’lerini, Verdi‘nin Aida operasından Amneris partisini seslendirdi. 1939 yazında Wagner festivali için Bayreuth’a ve Karkonosze Dağları’na birlikte gittikleri, orkestra şefliği sınıfı öğrencisi Helmut Henze ile bu seyahatte nişanlandı. Bir Türk olarak Aryan belgesi alamadığı için Alman nişanlısı ile evlenmesi muhtemel olmadı. 1940 senesinde Berlin Konservatuvarı’ndan mezun oldu.
Konservatuavar eğitimini bitirdikten sonra Milli Eğitim Bakanlığı’ndan aldığı izinle Almanya’da kaldı ve kendisine üç senelik sözleşme öneren Duisburg Operası’na gitmeye karar verdi. Bir Alman sahnesine çıkabilmek için Aryan belgesine sahip olması gerektiği gerekçesiyle mesele yaşadı. Sözleşmeyi reddedilen ve btümörsü kesilen İkesus, Berlin Radyosu’na davet edilip kendisinden Türkçe bir parça söylemesi istendiğinde Almanlar’ın Türkler’i sevmediği gerekçesiyle bu teklifi reddetmiş ve bu olaydan sonra Dışişleri Bakanlığı’nın müdahalesi ile Duisburg Operası ile kontrat yapabilmiştir.
Saadet İkesus, profesyonel olarak sanat hayatına Duisburg Operası’nda Rigoletto‘nun Maddalena karakteriyle başladı. Ardından “Hansel ve Gretel”, “Carmen”, “Windsor ’un Şen Kadınları”, “Don Carlos”, “Cosi fan Tutte”, “Walküre”, “Macbeth”, “Tiefland” ve “Çingene Baron”‘da başroller oynadı. Ardından Frankfurt Operası başyönetmeni Herbert Decker tarafından sahneye konan Carmen operasında, Carmen rolüyle başarı kazandı. Bu yapıtla Regensburg, Düsseldorf ve Essen operalarında misafir sanatçı olarak kendisine rol verildi.
Türk operası ve tiyatrosunun kurucusu Carl Ebert‘in çağrısı üzerine 1941 senesinde Türkiye’ye dönen Saadet İkesus, Carl Ebert‘in sahneye koyduğu Fidelio yapıtindeki rolü ile Türkiye’de de tanındı. Carmen, Maskeli Balo, Cosi fan Tutte operalarında ve Yarasa, Çingene Baron operetlerinde baş roller oynadı. Il Trovatore, Hansel ve Gretel, Satılmış Nişanlı, Orfe Cehenemde gibi yapıtlarda misyon aldı.
Saadet İkesus, sahne çalışmaları devam ederken 1941 senesinde Ankara Devlet Konservatuvarı’nda nam eğitimi vermeye başlaması nedeniyle “ilk Türk kadın ses eğitmeni unvanını aldı.
Saadet İkesus, 1942 senesinde radyo için Opera Albümünden isimli bir program hazırlayıp sunuculuğunu yaptı; bu yolla kitlesel müzik eğitimine katkıda bulunmaya çalıştı. Aynı zamanda operayı Türk gırtlağına uygun bir hale getirmek ismine de çalışmalar yaptı ve 1965 senesinde, Türkiye ’de ses eğitimi alanında ilk kitap olan Ses Sıhhati ve Korunması isimli kitabı yazdı.
Saadet İkesus, laflari kavrayamayan dinleyicilerin müziği de kavrayamayacağı düşüncesiyle opera çevirileri yaptı. Opera ve operet çevirilerinin hemen hemen hepsi Türk Devlet Operaları’nda oynandı. İtalyanca, Almanca ve İngilizceden çevirdiği takribî 50 opera arasında “La Traviata”, ” Maça Kızı”, “Don Carlos”, “Hansel ve Gretel”, “Salome”, “Maskeli Balo”, “Eugene Onegin”, “Alayın Kızı” operaları ve Brahms, Schubert, Çaykovski, Musorgski ve rakamsız lied bulunur.
Saadet İkesus, Milli Eğitim Bakanlığı’nın talebiyle çeşitli edebi yapıtlarin de çevirisini yaptı. Thomas Mann‘ın bir Hint efsanesi olan Dokunişen Kafalar isimli yapıti, Albert Emil Brachvogel‘in Friedmann Bach I, II isimli romanları ile Max Klein‘ın Hoş Şarkı Söylemek Sanatı yapıtlari, opera dışındaki çevirilerindendir.
Saadet İkesus, “Yarasa opereti”, “Elektra trageyası”, “Bir Piyes Yapalım” isimli yapıtlari, 1952 senesinde Ankara’ya gelen ve Ankara Devlet Tiyatrosu’nun başrejisörlüğünü yapan Arnulf Schröder ile birlikte sahneledi. Bu deneyimlerin ardından Muhsin Ertuğrul‘un teşvikiyle, çevirisini yaptığı Mozart‘ın “Cosi fan tutte operasını sahneye koydu ve böylece Türkiye’deki ilk kadın opera rejisörü oldu. Ardından konservatuvarda “Hansel ve Gretel”, “Palyaçolar”; Türk-Amerikan derneğinde İngilizce Telefon operalarını yönetti. Ankara Devlet operasında Johann Strauss II‘un Viyana Kanı opereti, Donizetti‘nin Zingara ve Rossini‘nin “Evlilik sözleşmesi”, Kalmann’ın “Çardaş Fürstin” opereti Saadet İkesus’un rejisini yaptığı eserlerdir.
İzmir’de ilk nam konserini, Adana’da ilk kere batı repertuarlı bir konser, Ankara ve İstanbul’da orkestra ve piano eşliğinde konserler, Ankara Radyosu’nda senelerce süren opera programı ve konserler, Münih, Nürnberg, Köln radyolarında konserler verdi. Türkiye Radyo Televizyon Kurumunda program yapmanın dışında ananesel Türk müziği radyo sanatçılarına ses, soluk ve diksiyon dersleri verdi. Muazzez Abacı, Emel Sayın gibi sanatçılar ondan ders aldı.
1963-1964 senesinde Köln’de Glettenberg‘in takviyecisi olarak ustalık derslerine katıldı. Münih Konservatuvarı’na Profesör unvanıyla katılma teklifi aldı ancak ailevi sebeplerle kabul etmedi.
Saadet İkesus ellinci sanat senesini İzmir Devlet opera ve balesinde Necdet Aydın‘ın müdür ve genel sanat rejisöri olduğu devirde Franz Lehar‘ın Şen Dul’unu sahneleyerek kutladı. İstanbul Devlet Opera ve Balesi de 25. kuruluş senesinde Atilla Manizade‘nin müdür ve sanat rejisöri olduğu zamanda Verdi‘nin “‘La Traviata” operasını Saadet İkesus sahneleyerek 50 ’inci sanat seneyi bir daha kutlandı.
Saadet İkesus, üç evlilik yaptı ve bir oğlu oldu. Veterinerlik Fakültesi’ndeki öğrencilik döneminden tanıdığı üçüncü eşi Erdoğan Altan ile 1972 senesinde İstanbul’a yerleşti.
İstanbul Devlet Konservatuvarı’nda, Eğitim Fakültesi ’nde ve İstanbul Operası’nda dersler vermeyi ve opera sahnelemeyi sürdürdü. Biyografik hikayelerden oluşan “Kara Böcek” isimli kitabı 1995 senesinde yayımlandı.
Türkiye ’de pek çok opera sanatçısı Öğretmenlerin Öğretmeni diye tanınan Saadet İkesus ile çalışmıştır. Suna Korad, Fikret Kutnay, Aslı Omağ Sevda Aydan, Filiz Işıksun, Özcan Sevgen, Müveddet Altan Günbay, Mustafa İktu, Ayşe İktu, Mesut İktu, Mete Uğur, Atilla Manizade, Fevziye Bartu, Yalçın Keriman Davran, Şinasi Özel, Nejat Boren, Hale Cahit Şaher, Cemaliye Kıyıcı, Begüm Ertem, Yüksel Örses, Sevim Çıdamlı, Nursel Öncül, Nursel Sözlütürk, Oktay Akyüz, Nuran Çapanoğlu, Gülşen Kocaaay ve Pekin Kırgız bunlardan bazılarıdır.
Yaşamının son yıllarını Ankara ’da oğlu Can Altan’ın yanında geçiren Saadet İkesus Altan, 12 Aralık 2007 tarihinde Ankara’da 91 yaşına can vermiştir.
Kitapları :
1965 – Ses Sıhhati ve Korunması
1995 – Kara Böcek
Çevirilerilerinden bazıları :
Brachvogel, Albert Emil: Bach, Friedemann I 1946
Brachvogel, Albert Emil: Bach, Friedemann II 1946
Mann, Thomas: Dokunişen Kafalar 1950
Donizetti, Gaetano: Aşk İksiri 1952
Tschaikovsky, Peter İlyich: Maça Kızı 1967
Giordano, Umberto: Andrea Chenier Libretto 1973
Monotti, Gian Carlo: Telefon 1983
Guiseppe, Verdi: Bir Maskeli Balo 1986
Massenet, Jules: Werther 1995
Mozart; Wolfgang Amadeus: Sihirli Flüt 1997
Flotow, Friedric von: Martha 2007
Guiseppe, Verdi: Nabucco Libretto 2007
