Piri Muhyiddîn İbn Hacı Mehmed 1465-1554 benzersiz bir kartograf, kâşif ve denizcilik tarihinde izler vazgeçmiş olan bir kaptandır. 16. Asır’da Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’i bir Türk gölü haline getirmesinde büyük hisseyi olan biri olması bakımından ayrıca ehemmiyetlidir. Yarıyılın en ehemmiyetli gemi üretim ve onarım merkezlerinden ve Osmanlıların deniz üssü olarak kullandığı Gelibolu’da doğdu. Kaptan-ı Derya Kaptan […]
Piri Muhyiddîn İbn Hacı Mehmed 1465-1554 benzersiz bir kartograf, kâşif ve denizcilik tarihinde izler vazgeçmiş olan bir kaptandır. 16. Asır’da Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’i bir Türk gölü haline getirmesinde büyük hisseyi olan biri olması bakımından ayrıca ehemmiyetlidir. Yarıyılın en ehemmiyetli gemi üretim ve onarım merkezlerinden ve Osmanlıların deniz üssü olarak kullandığı Gelibolu’da doğdu. Kaptan-ı Derya Kaptan Paşa olan amcası Kemal Reis ile daha çok ufak yaştayken bir hayli denizi gezme fırsatı elde etti. İspanya baskısından kaçan Müslüman kesimin Endülüs üzerinden Kuzey Afrika kıyılarına taşınması başta olmak üzere çok sayıda ehemmiyetli sefere katıldı. Piri Reis için bu seferler yerine getirilmesi gereken görevler olmanın yanı sıra ileri tarihte yazacağı kitaplar ve çizeceği haritalar için eşine az rastlanır araştırma kaynakları kalitesindeydi.
Denizcilik ile denizler ile alakalı farklı araştırmalar yapıp bilgiler edindiği bu yarıyılın ardından hayat bulan eserleri ile hem denizcileri hem de Dünya üzerinden henüz keşfedilmemiş olan bölgeler hakkında Osmanlı Devlet idareyicilerini bilgilendirmiş ve denizlerde Osmanlı’nın egemenliğini sürdürmesini sağlamıştır. 1511’de amcası ölümü edince Gelibolu’ya dönen ve iki sene süresince engin denizlerden uzak duran Denizci Piri Reis, bu zamanı denizcilik tarihinin seçkin insanları arasına girecek olan eserlerini oluşturmakla geçirdi.
Gelibolu’da bulunduğu yarıyıllarda Yavuz Selim Mısır kentine savaş açtı ve deniz üzerinden destek sağlama emeli ile İskenderiye’ye yola çıkan filoya kadırgası dayanağı ile Piri Reis de katıldı. Özellikle engin bilgeliğin en ehemmiyetli merkezlerinden olan İskenderiye’yi almak için büyük faydalar gösterince Sultanın alakasini çekti ve bu yakınlaşmanın sağlamış olduğu fırsat sayesinde evvelden hazırlamış olduğu büyük bir haritayı Sultana sundu. Birinci Dünya Haritası olarak geçen ve günümüze sadece bir parçası kalan haritanın değişik yarısının ne olduğu öğrenilmemektedir.
Piri Reis tekerrür Gelibolu’ya dönerek ilk seferden sonra Akdeniz’de gemi erişimini basitleştirecek olan bilgilerin bulunduğu Denizcilik Kitabı’nı hazırladı.
Günümüzde denizcilerin başucu kitabı kalitesinde olan Kitâb-ı Bahriye’nin asıl tanınan bir hale gelmesi Piri Reis’in İbrahim Paşa ile tanışması sayesinde oldu. Bu tarihlerde Mısır kentinde isyan çıkmış ve isyanın bastırılması için İbrahim Paşa’ya görev verilmiştir. İbrahim Paşa komutasında olanlardan biri de Piri Reis’tir. Piri Reis’in yolculuk boyu sürekli bazı anekdotları araştırdığını fark eden İbrahim Paşa, bu anekdotların ne olduğunu sormuştur. Denizlerde tehlikesiz biçimde yolculuk yapmak için yakaladığı bir ekip anekdotlar olduğunu söylemiştir. Anekdotları araştıran Paşa; Piri Reis’deri bu çalışmaları gözden geçirmesini ve yine bir araya getirmesini istemiştir. Piri Reis, hazırlanan kitabı Paşa’nın teşviki ve desteği sayesinde Kanunî S. Süleyman’a sunmuştur. Piri Reis 1528 evvelkine göre bilgi ve teknik anlamda çok daha üstün ikinci bir dünya haritasını daha çizmiştir. Birinci Dünya Haritasında olduğu gibi bu harita da bölünmüş ve sadece bir parçası günümüze erişebilmiştir.
Birinci Dünya Haritası ve Kitâb-ı Bahriye padişahlar tarafından büyük alaka görünce natürel olarak Piri Reis’in devlet adamları arasında ehemmiyetli bir yer edinmesine ve takdir görmesine imkân sağlamıştır. Giderek bir coğrafya alimi, ünlü bir denizci olarak tanınmasına ve Osmanlı ordusunda ehemmiyetli bir yeri olan Hint Donanması Kaptanlığına getirilmesini sağlamıştır. Bu sayede başlayan devlet görevi, büyük bir siyasi komplo kalitesinde olan ve Mısır valisinin Kanuni S. Süleyman’ı kışkırtması sonucu 1554 tarihindeki idamına kadar devam etti. İdam edildiği zaman Hint Donanması’nda komutan görevini yerine getiriyordu. Piri Reis’in denizcilik tarihi bakımından ehemmiyetli üç tane ehemmiyetli eseri bulunmaktadır: Birinci Dünya Haritası, İkinci Dünya Haritası ve Kitâb-ı Bahriye.
Birinci Dünya Haritası
Topkapı Sarayı’nda bulunan, 1929 senesinden kalma bir harita parçası üzerindeki anekdotlar okunduğu zaman, Piri Reis’in 1513 senesinde çizmiş olduğu ve 1517 senesinde Mısır’da Sultan Selim’e sunduğu haritanın bir kısmı olduğu anlaşılmıştır. Piri Reis Dünya Haritasının elimizde bulunan kısmında, Atlas Okyanusu’nun iki yakasını kapsayacak biçimde Batı Afrika kıyıları, Asor, Kanarya ve Yeşilburun adaları; Atlas Okyanusu, Güney Amerika ve Orta Amerika’nın bazı kısımları, Florida ve Antiller bulunmaktadır. Piri Reis dünya haritasına çizimlerin yanı sıra alakalı yerlerin özelliklerini, ne zaman ve kimin keşfettiğini, haritayı çizerken hangi haritalardan faydalandığını belirten bir ekip açıklamaları da ilave etmiştir.
İkinci Dünya Haritası
Piri Reis Birinci Dünya Haritasından 15 sene sonra Güncel bir Dünya haritası çizmiştir. Bugün elimizde olan parçasında Grönland’ı, Kuzey ve Orta Amerika sahillerini göreöğrenmekteyiz. Ceylan derisi üstüne sekiz renkli olarak hazırlanmış bu haritanın boyutları 68×69 cm’dir. İlk haritaya göre daha özen gösterilerek çizilmiştir. Tamamı 8 paftadan oluşur. Haritada dört farklı rüzgârgülü ve iki adet mil ölçeği bulunmakta ve ölçeği ilk haritanınkine oranla daha büyüktür. Mevcut paftada Yengeç, değişik paftalarda Oğlak dönencesinin ve Ekvator çizgisinin yer aldığı görülür. Piri Reis 15 sene süresince yaptığı tüm bulguları izlemiş, evvelki haritada bulunan bazı kusurları düzenlemiş ve boş vazgeçtiği bazı yerleri bitirerek düzenlemiştir. Birinci haritada kıta olarak geçen Küba ve Antiller bu haritada isme olarak gösterilmiştir.
Kitab-ı Bahriye Denizcilik Kitabı
Düzyazı ve şiir stilinde yazılmış olan iki nüshası bulunan Denizcilik Kitabı Kitâb-ı Bahriye, Ege ve Akdeniz için bütün bir deniz rehberi kalitesindedir. Kapsadığı haritalarla gemicilere rahatça seyahat etme imkânı sağlayan bu kitap 1521 senesinde yazılmıştır. Piri Reis bu eseri Kemal Reis ve onun dostları ile çıktıkları uzun seferlerde kazandığı bir ekip tecrübeleri ve dinlediklerini nitelendirmek için yazdığını belirmiştir. Kitapta yer alan anekdotlarda kitabın yazılış emeli hakkında bilgi edinmek olasıdır. Buna göre açıklamalar evvel yazılmış, daha sonra açıklanan yerin tasarıyı ve haritası çizilmiştir. Kitapta yer alan betimleme ve açıklamalar Bozca isme ile alakalı olanlar açıklamalar ile başlar. Manzum bir önsöz ile başlayarak manzum bir bitirme ile tamamlanan kitapta Akdeniz, Kızıl Deniz ve Hint Okyanusu ile alakalı çok detaylı bilgilere yer verilmiş, böylece denizcilerin rastgele bir rehber olmadan da seyahat etmesini sağlamaya çalışılmıştır. Piri Reis, amcası Kemal Reis ve bazı dostları ile Akdeniz’de katıldığı bir ekip seferlerde görmüş olduğu yerleri bizzat kaydolmuş, fakat elde ettiği bilgileri bir haritada aktarmak imkânsız olduğu için, kitap gibi bir eser haline getirmeye gereksinim dinlemiştir. Bir harita, aynı zamanda coğrafya kitabı olarak da değerlenen eser, Gelibolu’da yazılmıştır.
Dünyanın en eski bütün dünya haritası için: tıklayın.
