Nuri Killigil Biyografisi
Enver Paşa‘nın kardeşi olan Nuri Killigil, kurduğu silah fabrikasında meydana gelen patlama sonucu hayatını kaybetmiştir.
Nuri Killigil, 1889 yılında Manastır, Kuzey Makedonya ’da doğmuştur. Babası Hacı Ahmet Paşa, annesi Ayşe Hanım ’dır. 6 kardeş idiydiler. Enver Paşa abisidir. İlkokul ve lise eğitimini Manastır ’da tamamladı. 1909 yılında Manastır Harbiyesinden üsteğmen olarak mezun oldu.
Kut ül Amare zaferinin komutanı Halil Kut paşa amcasıdır.
Nuri Paşa, Harp Okulu’ndan mezun olduktan sonra Trablusgarp‘ta ve Balkan Savaşları‘nda bulundu. I. Dünya Savaşı‘nda Enver Paşa tarafından yerli halkı teşkilatlandırarak İtalyan ve İngilizlere karşı savaşmak üzere Trablusgarp‘a tekrar gönderilen Nuri Paşa, başarılarından dolayı 1918’de 28 yaşındayken yarbay rütbesine terfi ettirildi. Balkanlar’da çeşitli bölgelerde görev yapan Nuri Bey, 1911 yılında Trablusgarp Savaşı’na katıldı. Nuri Bey, 1917 yılına kadar Trablusgarp ve Bingazi’de görev yaptı, İngiliz, İtalyan ve Fransız kuvvetlerine karşı birçok savaşa girdi.
Nuri Killigil, Bakü Muharebesi’nde gösterdiği başarılar nedeniyle “Bakü Fatihi” olarak anılır.
1918 yılında Sovyet bolşevikler ve Ermeni çeteleri Azerbaycan ’a girdi. Enver Paşa, Azerbaycan ve Dağıstan‘ın Osmanlı’dan yardım talep etmesi üzerine kurdurduğu Kafkas İslam Ordusunun kumandanlığına kardeşi Nuri Paşa’yı getirdi. Osmanlı Devleti Azerbaycan için Enver Paşa ’nın kardeşi Nuri Paşa (Nuri Killigil) komutasında 11 bin kişilik Kafkas İslam ordusu adıyla Güncel bir ordu oluşturdu. Bu ordu 25 Mayıs 1918 tarihinde Gence ’ye girdi. 28 Mayıs 1918 tarihinde Başkent Gence olmak üzere Azerbaycan Cumhuriyeti kuruldu. Kafkas İslam Ordusunun asker sayısı Azerbaycan kolordusundan yapılan bin kişilik takviyeyle 12 bine ulaştı.
Güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir’i de Bolşevik birlikleri ve Ermeni çetelerinden temizleyen Kafkas İslam Ordusu, 15 Eylül 1918’de Bakü‘yü kurtardı. Kafkas İslam Ordusu, Bakü’nün kurtuluşu için 1130 şehit verdi.
Bakü‘nün kurtarılmasından sonra ekim ayında bir Osmanlı müfrezesi Dağıstan‘a geçerek orayı da Rus işgalinden kurtardı.
Suriye cephesinde, Otto Liman von Sanders komutasındaki Osmanlı Yıldırım Ordular Grubu’nun, Edmund Allenby komutasındaki İngiliz ordusu karşısında Nablus Hezimetine uğraması sonucu Mondros Mütarekesi yapıldı. Mütârekenin ardından, Enver Paşa ülkeyi terk etti. Türkiye, Moskova Antlaşması ile Azerbaycan‘ı Sovyetler Birliği‘ne terk etmesi üzerine Kafkas İslâm Ordusu da dağıldı.
Mondros Mütarekesi imzalandıktan sonra Kafkas İslam Ordusu Bakü’yü terk etmek zorunda kalırken, Nuri Paşa İngilizler tarafından Batum‘da tutuklandı. Nuri Paşa, 8 Ağustos 1919’da yargılanmak üzere götürülürken Kafkasyalıların yardımıyla hapisten kaçmayı başardı.
Anadolu ’ya gelen Nuri Killigil, Kazım Karabekir Paşa’nın kolordusuna katıldı. Nuri Paşa’nın bu dönemde Kars ve Erzurum‘da tamirhane ve fabrikalarda çalışıp ele geçirilen silah ve malzemeyi kullanılır hale getirdi. Nuri Paşa’ya, İstiklal Savaşı‘nda Sarıkamış’ın kurtarılmasına iştirak ettiği için 1929’da İstiklal Madalyası verildi.
1921 yılında Almanya‘da Berlin‘e giden Nuri Paşa, burada çiniciliği öğrenerek 1924 yılında İstanbul‘a döndü ve kardeşi Ertuğrul ile 1925 yılında Kütahya‘da seramik üzerine Kütahya Anonim Şirketini kurdu. Nuri Paşa, 1931 yılında kardeşi hayatını kaybedince bu işi bıraktı, bir süre sonra fabrikasını devrederek savaş sanayisine yöneldi.
Zeytinburnu’nda kok kömürü satan bir şirketi satın alıp burayı bir madeni eşya fabrikasına dönüştürdü. Bu fabrikada tabanca, matara, demir çubuk, gaz maskesi ve mermi üretmeye başladı. Daha sonra fabrikasını genişleterek 1946 yılında Sütlüce’ye taşıdı, Güncel motor ve makinelerle havan ve havan mermisi üretimine de başladı.
Nuri Paşa, imal ettiği silah ve mühimmatı, Milli Savunma Bakanlığı’na sattığı gibi yurt dışına da ihraç eder. Mısır, Pakistan, Suriye gibi ülkelere de silah, tapa ve mermi satmıştır.
Sütlüce’de bulunan fabrikada ordu için silah ve cephane üreten Nuri Paşa, “Nuri tabancası” adını verdiği Türkiye’nin ilk 9 milimetrelik silahının seri imalatını Gerçekleştirdi.
Nuri Paşa, Arap-İsrail Savaşı’nda Arap ordularını ve Filistin halkını destekledi. İsrail‘in kuruluşundan sonra da Arap direnişçiler için silah ve cephane üreten Nuri Paşa, Sütlüce’deki fabrikasında 2 Mart 1949 tarihinde peş peşe üç büyük patlama meydana geldi. Aralarında Nuri Paşa ’yla birlikte fabrikada çalışan 28 kişi hayatını kaybetti.
Nuri Killigil‘in cesedi bulunamadı ve boş tabutla defnedildi. Kabri Edirnekapı Şehitliği mezarında bulunmaktadır.
Patlama, kimileri tarafından kaza, kimileri tarafındansa İsrail istihbaratı tarafından organize edilen suikast olarak değerlendirildi.
Nuri Killigil, 2 Mart 1949 tarihinde İstanbul ’da fabrikasında olan patlamada 60 yaşında ölmüştür.
