Esrar Dede Biyografisi
Esrar Dede, bir Türk Dîvân edebiyatı şairi; mutasavvıftır.
Esrar Dede, 1748 senesinde İstanbul Sütlüce ’de doğmuştur. Hakikat ismi Mehmed ’dir. Babası Ahmed-i Bî-zebân Mevlevî idi. Esrar Dede de tasavvuf muhitinde yetişti ve iyi bir tahsil gördü; Arapça, Farsça, Latince ve İtalyanca bildi. Galata Mevlevîhanesi şeyhi Hüsn ü Aşk şairi Şeyh Galip ’in müridi ve yakın dostu idi. Şeyh Galip Esrar Dede ’yi Kazancı Dedeliğe yükseltmişti. Esrar Dede şeyhinden tasavvufî, ilmî ve edebî sahada son derece istifade etti.
Esrar Dede ’nin ailesine, çocukluğuna ve gençlik senelerine dair fazla balaka yoktur. Çok iyi bir eğitim gördüğü yapıtlarından basitçe anlaşılabilmektedir. Arapça ve Farsça başta olmak üzere Rumca, Latince ve İtalyanca bilirdi. Dile olan alakası ve kabiliyetini, Lûgat-ı Tilyan adlı bir Türkçe – İtalyanca lügat yazmış olmasından da kavrıyoruz.
Galata Mevlevihanesi’nde tanıştığı Şeyh Galip ile ömür boyu arkadaş kalmıştır. “Esrâr” mahlasını da, Şeyh Galip‘e talep edip talebelerinden olunca almıştır. Şeyh Galip ile tanıştıktan sonra Şeyh Galip‘in eğitimine girdi. Yaşamı boyunca Mevlevilik dairesinden çıkmadı. Daha sonraları tezkireci ve meşîhat makamlığını kazanmasına karşın Şeyh Galip‘in yanını ufalamadı. Ömrü boyunca Galata Mevlevihanesi’nde kendisine bölen odada yaşadı, yapıtlarını burada kaleme aldı.
Bir tasavvuf şairi olan Esrar Dede, ince ruhludur. Yer yer anlaşılması efor dizeler söylemekle beraber duygularını saf ve sade dille anlatmıştır. Şiirlerinde Sâbit, Nâbî ve Fehim ’in tesirleri görülür. Şeyh Galip, Arzî Dede ve Fasih Dede ’ye nazîreler yazmıştır.
Genel olarak Esrâr Dede arı ve yalın bir dil kullanırdı. Şiirlerinde Mevlevîliğe ve Mevlana‘ya olan sevgisine sık sık yer vermiştir. Şiirlerindeki tasavvuf tesiri barizdir.
Şiirlerini topladığı Dîvân’ı en ehemmiyetli ve bilinen yapıtıdır. Bu da, 1841 senesinde “Divan-ı Belağat-unvân-ı Esrâr Dede Efendi” adıyla yayımlanmıştır.
Mevlevî şairlerinin yaşamlarını ve şiirlerinden misalleri btemizleten, Esrâr Dede Tezkiresi olarak da anılan “Tezkire-i Şu’ârâ-yı Mevlevîyye” bir öteki ünlü yapıtıdır.
Esrar Dede, 29 Ocak 1797 tarihinde İstanbul ’da 49 yaşına can vermiştir. Galata Mevlevîhanesinde definelidir.
Yapıtları :
1 – Divan Dîvân ’da, 14 kaside, 23 musammat, 264 gazel, 25 kıta, 148 rubai, 5 beyit, mesnevi biçiminde yazılmış 4 şiir manzumeden oluşmaktadır.
2 – Tezkire-i Şuâra-yı Mevleviye Esrar Dede 217 Mevlevî şairinin biyografisini ihtiva eden tezkireyi Şeyh Galip ’in isteği üzerine kaleme almıştır.
3 – Lugat-ı Talyân yarım kalmış İtalyanca-Türkçe lügat
4 – Mübareknâme-i Esrâr “Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbında nazmedilen 145 beyitlik bu mesnevide şair Mevlevîlik ’le alakalı muhtelif hususlar üzerinde durmaktadır.
5 – Fütüvvetnâme-i Esrâr “Fâilâtün mefâilün feilün” kalıbında nazmedilen ve fütüvvet, fütüvvet ehli vb. mevzuların işlendiği 176 beyitten alana gelen mesnevi divanının sonunda neşredilmiştir.
Yapıtlarından Misal :
Gazel Gece Kandilli’de
Gece Kandilli ’de gök kandil olup ol meh-rû
Mâhitab eyleyerek eyledi azm-i Göksu
Ol şehen-şâh-ı hüsn basdı kadem şevketle
Hele Beylerbeyi ’nin başına devletdir bu
Boğaz içinde bu şeb mey vererek muğbeçeler
İtdi sâgar gibi lebrîz bizi tâ-be-gelû
Gel çelipa içün itme bizi hicrana dûçar
Nola İstavroz ’a gitme bu gice kâfir-hu
Subha dek eyleyelim şevk ile zevk-i mehtâb
Mestdir çeşm-i siyeh meste yeter bu uyku
Yardan sana şu peymâne ki ihsân oldu
Mihr-i dîdâr idi Esrar sabaha karşu
Saye-i Hazret-i Galib ’de Boğaz içre bu şeb
Zevk-i min tahtil enhar idi bana her su
