Abraham de Moivre Biyografisi
Abraham de Moivre: Ölüm tarihini hesaplayan bilim insanı
Abraham de Moivre, 20 Mayıs 1667 tarihinde Fransa‘nın Champagne kentinde Protestan olan bir Fransız ailesinde doğmuştur. Babası Daniel de Moivre bir cerrahtı. Abraham de Moivre, ailesinin Protestan olmasına rağmen Vitry’ de Hıristiyan Kardeşler dini tarikatının Katolik okuluna verildi. Bu okulda 11 yaşına kadar okudu. 1678 yılında 11 yaşındayken ailesi onu Sedan’ da bulunan Protestan “Sedan Akademisi”ne gönderdiler. Bu okul katolik yanlısı devlet tarafından 1682’de kapatıldı. Bundan sonra Abraham de Moivre “Saumur Akademisi”ne geçti. Bu okulda “mantık” derslerine devam ederken o günlerde çok ileri matematik eserlerini okudu. 1684’te eğitimine Paris‘te devam edip fizik üzerinde çalıştı ve bu dönemde çok iyi bir matematik eğitimi aldı.
2 Ekim 1685 tarihinde Fransa kralı XIV. Louis tarafından Nantes Fermanı iptal edilerek Fontainebleau Buyruğu ile protestanlık yasadışı ilan edilerek Abraham de Moivre, Katolikliğe dönüştürülmek üzere çalışmalar yapmağa zorlanarak “Saint-Martin Manastırı”na gönderildi. Bunun üzerine Abraham de Moivre, erkek kardeşi ile beraber kaçarak İngiltere‘ye taşındı ve Londra‘ya yerleşti. 28 Ağustos 1687 tarihinde Savoy Kilisesine kaydoldu.
Abraham de Moivre, Londra‘ya geldiği zaman günün standart matematik metinlerini çok iyi bilen bir yetenekli bir matematikçi idi. Analitik geometri ve olasılık kuramı alanlarının gelişmesinde öncü çalışmalar yapmıştı. Londra‘da hayatını kazanmak için zengin ailelerin küçük çocuklarına matematik dersi vererek geçimini sağladı. Boş zamanlarında Londra‘nın ünlü kahvehanelerinde özel matematik dersleri vermeye başladı.
Abraham de Moivre, İngiltere‘de özel matematik dersleri vererek ve şans oyunları oynayarak hayatını zar zor geçindirebiliyordu. Bu yüzden de hiç evlenemedi. Her defasında başarılı tahminler yapan Abraham de Moivre ’e göre şans diye bir şey yoktu ve hiçbir zaman da olmamıştı. Tüm ihtimallerin oranı belliydi, geriye ise yalnızca o olasılıkları iyi hesaplamak kalıyordu ve bu da herkesin yapabileceği bir şey değildi.
1692 yılında Abraham De Moivre Londra‘da bilimsel gruplar arasında tanınıp bilinmeye başladı ve Edmund Halley ve çok geçmeden Isaac Newton ile arkadaşlık kurdu.
Isaac Newton‘un kitabı Principia’sına (Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri) veya kısaca Principia) çok dikkatli çalıştı ve kısa bir sürede matematik sahasında söz söyleyecek büyük bir matematikçi oldu.
Abraham de Moivre, Isaac Newton‘un Binom Teoremi hakkında çalışmasını genelleştirerek Multinom teoremi adı altında yayımladı. Bu çalışma 1697’de Royal Society tarafından inceletildi ve iki ay sonra de Moivre Londra‘da en yüksek İngiliz bilimsel akademisi olan Royal Society üyesi olarak seçildi.
Abraham de Moivre, 1712 yılında, Isaac Newton‘la Leibniz‘in sonsuz küçükler hesabının keşfi için aralarında sürdürülen yarışta komisyon üyesi olarak görevler yaptı.
1718 yılında Abraham de Moivre, “The Dodtrine of Chance” (Şans Teorileri) adlı bir kitap yayınlamıştır ve bu kitap olasılık kuramı bilim dalında 1650’lerde Blaise Pascal ve Pierre de Fermat öncü çalışmaları ile Abraham de Moivre’dan 50 yıl sonra Pierre-Simon Laplace‘in çalışmaları arasında yapılan en önemli eser olduğu kabul edilmektedir.
Bundan sonra de Moivre çalışmalarını sigorta hesapları (aktüerya) alanına yöneltmiş ve olumluluk istatistikleri ve yıllık emeklilik senetleri hesapları üzerinde gelişmeler sağlamıştır.
Abraham De Moivre, olasılıklar kuramının kurucularından biri olarak kabul edilir. Bu sahada önemli buluşları vardır. Temel matematikte ve denklemler kuramında birçok buluşları vardır. 1707 ve 1730 yıllarında kendi adıyla anılan ünlü De Moivre teoremini yayınladı.
1730 yılında Miscellanea Analytica adlı kitabını yayınlamıştır. Bu kitap önce bir başka matematiksel uyuşmazlığa değinmektedir. Abraham de Moivre, James Stirling‘e atfedilen ve Stirling yaklaşımı olarak bilinmeye başlanan (n! sayısını açıklayan) formülün 1707’de kendisi tarafından ortaya atıldığını iddia etmiştir. Abraham de Moivre ancak bu kitabının 1738de çıkan ikinci edisyonunda Sterling’in katkısını kabul etmiştir. Bu kitapta ayrıca de Moivre formülü verilmiştir.
Abraham De Moivre, matematik bilimine yaptığı önemli katkılar dolayısıyla 1735’te Berlin Prusya Bilim Akademisi ve 1754’te Paris Fransız Bilimler Akademisi üyeliklerine kabul edilmesi ile şereflendirilmiştir.
Abraham De Moivre, ömrünün son yıllarını kör olarak yaşadı. 27 Kasım 1754 günü, İngiltere ’nin başşehri Londra ’da 87 yaşında öldü.
Hayatı boyunca iyi bir matematikçi olmak isteyen Abraham de Moivre, en büyük hayalini hayattayken değil öldüğünde Gerçekleştirdi. Isaac Newton‘ın övgüyle bahsettiği ancak elde ettiği başarılardan asla tatmin olmayan De Moivre, her gün 15 dakika fazladan uyuduğunu fark edince bugün bile herkesi şoke eden tahminini yaptı.
De Moivre’a göre her gün bir önceki günden 15 dakika fazla olan uyku süresi tam olarak 24 saati bulduğunda ölüm günü gelmiş olacaktı. Hesabı ise 27 Kasım 1754 yılında ölmesi gerektiğini işaret ediyordu. İşin en ilginç yanı De Moivre ölümünden 2-3 ay önce yaptığı hesaba göre nokta atışı olarak tahmin ettiği günde hayatını kaybetti.
Onun ölüm günü hakkında yaptığı tahminin tutması bilim camiasında geniş yankı uyandırdı. Her ne kadar büyük bir kesim bunun bir hesaptan ziyade kendisini öleceği tarihe şartlandırdığını ve nocebo (hastanın bir tedaviye uygun olumsuz beklentisi) etkisiyle sağlığına zarar vererek öldüğünü düşündü. Gerçeğin ne olduğu tartışmalı olsa da De Moivre’ın tam da tahmin ettiği tarihte hayatını kaybetmesi günümüzde de hâlâ gizemini korumaya devam ediyor.
